Naast de invasieve infecties is de pneumokok ook verantwoordelijk voor een groot aantal bacteriële hogere en lagere luchtwegeninfecties. De Hoge Gezondheidsraad verwijst in haar nieuw advies onder meer naar een studie naar gehospitaliseerde CAP in België tussen 2008 en 2009 bij kinderen jonger dan 15 jaar, die aantoont dat 73,9 procent het gevolg was van een S. pneumoniae-infectie. Eveneens worden 80 procent van de middenoorontstekingen (AOM) veroorzaakt door S. pneumoniae en/of Haemophilus influenzae. De jaarlijkse incidentie van AOM in België bij kinderen jonger dan 4 jaar wordt door de Hoge Gezondheidsraad op 136/1.000 geraamd.
De diagnose van pneumokokkeninfecties gebeurt o.m. op basis van serologie met significante titerstijging.

Vaccinatie tegen pneumokokken

Vaccinatie tegen pneumokokken werd in 2004 in ons land geïntroduceerd en vanaf 2007 veralgemeend voor kinderen met het 7-valente vaccin (PCV7), en van 2011 met het 13-valente vaccin (PCV13). In juli 2015 (Vlaanderen) en mei 2016 (Wallonië) werd PCV13 vervangen door het 10-valente vaccin (PCV10).
Dankzij de vaccinatie zijn de gevallen van IPI veroorzaakt door de serotypes vervat in PCV7 praktisch verdwenen bij kinderen jonger dan 16 jaar en dit dankzij een vaccinatiegraad hoger dan 95% sinds 2011 in de drie regio’s.
De impact van de vaccinatie wordt echter ook geobserveerd in een vervanging van de distributie van de circulerende serotypes, met name een vervanging van de serotypes vervat in de vaccins door serotypes niet vervat in de vaccins.

Tabel 1: Samenstelling pneumokokkenvaccins

Evolutie invasieve pneumokokkeninfecties (IPI)

In 2017 ontving het Nationaal Referentiecentrum voor S. pneumoniae (NRC) in totaal 200 stammen van S. pneumoniae afkomstig van stalen uit normaal steriele sites bij kinderen van 15 jaar en jonger. Dit zijn er meer dan in 2016 (169 gevallen) en 2015 (171 gevallen). Het aantal was het hoogst bij kinderen jonger dan 1 jaar (67 gevallen), gevolgd door de groep van eenjarigen (48 gevallen) en tweejarigen (32 gevallen). In 2017 lag de distributie van de 200 stammen als volgt: 67,5% was afkomstig uit Vlaanderen, (n=135), 18,5% uit Wallonië (n=38) en 15,5% uit Brussel (n=27).
Een recente stijging is zichtbaar in de groep van 2 tot 4 jaar, gaande van 38 gevallen in 2016 naar 61 gevallen in 2017. In de leeftijdsgroep van 5-15 jaar is het aantal gevallen gedaald van 36 gevallen in 2016 naar 24 gevallen in 2017. Wanneer we het aantal gevallen van IPI vergelijken in Vlaanderen, Wallonië en Brussel, zien we enkel in Vlaanderen een stijgende trend voor de leeftijdsgroep tot 2 jaar. Bij de 2 tot 4-jarigen is deze stijging zichtbaar in de drie gewesten.
In de eerste drie kwartalen van 2018 (januari tot september) werden 95 gevallen van IPI gerapporteerd.

Aantal gevallen van invasieve pneumokokkeninfecties (IPD) bij kinderen ≤ 15 jaar volgens leeftijdsgroep en jaar van diagnose, 2011-2017, België. (Bron data: NRC S. pneumoniae, UZ Leuven)

In 2017 en 2018, ongeveer 2 jaar na de introductie van PCV10, wordt er in vergelijking met 2015 een verschuiving gezien in de belangrijkste serotypes (ST) die IPI veroorzaken bij kinderen jonger dan 2 jaar. We zien vooral een sterke stijging van serotype 19A.

• In 2015 waren de belangrijkste serotypes 12F (21 %), 10A (16 %), 33F (9 %) en 38 (7 %). 94 procent van de IPI’s werd toen veroorzaakt door serotypes niet aanwezig in de conjugaatvaccins, 2 procent door serotypes aanwezig in zowel PCV10 en PCV13 en 4 procent door serotypes enkel aanwezig in PCV13, maar niet in PCV10 (ST19A 2 % en ST3 2 %).

• In 2017 en de eerste drie kwartalen van 2018 werden respectievelijk 78 % en 66 % van de IPI’s veroorzaakt door serotypes niet aanwezig in de conjugaat vaccins.
In 2017 werd 3 procent van de IPI veroorzaakt door serotypes aanwezig in zowel PCV10 en PCV13, en 18 procent door serotypes enkel aanwezig in PCV13, maar niet in PCV10: 14,7% wordt veroorzaakt door serotype 19A (tegenover 2,1% in 2016) en 4% door serotype 3.

• Deze trend zet zich door in de eerste drie kwartalen van 2018, met 30 procent van de IPI’s veroorzaakt door serotypes enkel aanwezig in PCV13, maar niet in PCV10 (6 % serotype 3 en 24 % serotype 19A). Serotype 19A (24%), serotype 12F (11 %), serotype 24F (9.5 %) en serotype 3 (6 %) zijn dan ook de belangrijkste IPI serotypes bij kinderen jonger dan 2 jaar in de eerste drie kwartalen van 2018.

Dragerschap van pneumokokken

Tevens zijn er gegevens over dragerschap van pneumokokken bij Belgische peuters (leeftijd 6-30 maanden) in kinderdagverblijven die sinds het winterseizoen 2015-2016 jaarlijks verzameld via een studie uitgevoerd door UAntwerpen, in samenwerking met het referentie-laboratorium pneumokokken. Cultuurdetectie toont dat dragerschap van vaccin serotypes (PCV10 of PCV13) vrij stabiel bleef, behalve voor serotype 19A. Serotype 19A werd aanvankelijk zelden aangetroffen (bij <1 % van de kinderen in 2015-2016, met name bij 2 op 760 kinderen waarvan 61 % de pneumokok droegen), maar werd recent vaker (>5 %) gedetecteerd: volgens voorlopige gegevens uit 2017-2018 bij 44 van 953 kinderen, waarvan 68 procent de pneumokok droeg.

Besluit

Gezien de stijgende tendens van het aantal invasieve pneumokokkeninfecties bij kinderen van 2 tot 4 jaar in de drie regio’s en bij kinderen jonger dan 2 jaar in Vlaanderen, alsook de stijging van het aantal gevallen met serotype 19A (vervat in PCV13 maar niet in PCV10) is waakzaamheid nodig. Dit is de reden waarom de Hoge Gezondheidsraad in haar nieuwe advies aanbeveelt om over te schakelen op het 13-valent vaccin.

Bron
• Hoge Gezondheidsraad. Vaccinatie tegen pneumokokken - kinderen en adolescenten. Advies 9519. 2018

• Wouters I, Van Heirstraeten L, Desmet S et al. Nasopharyngeal s. pneumoniae carriage and density in Belgian infants after 9 years of pneumococcal conjugate vaccine programme. Vaccine. 2018. 36 (1): 15-22