Meningokokken meningitis

Meningitis door meningokokken van type A is hyperendemisch in een deel van Subsaharisch Afrika, van Mauritanië in het westen tot Ethiopië in het oosten (zie de kaart van de meningitisgordel op de website van het ITG).

Het risico is seizoensgebonden: het begint tussen eind december en februari (droog seizoen) en eindigt rond juni (begin van het regenseizoen).
In de voorbije 20 jaar werden ook epidemieën gesignaleerd in Saoedi-Arabië (bij de Mekka-pelgrims) en daardoor in een aantal andere Aziatische landen, maar de laatste jaren zijn deze niet meer opgetreden, onder andere door de verplichte vaccinatie.
Lokale epidemieën kunnen ook elders optreden. Gewone toeristen lopen hierbij niet echt een risico indien ze slechts kort in de betrokken regio verblijven, behalve bij nauwe contacten met de lokale bevolking (zie de website van het ITG voor actuele informatie).

In het noordelijk halfrond zijn vooral de serotypes B en C verantwoordelijk voor meningitis. Daarom wordt het geconjugeerde vaccin tegen meningokokken C bij ons aanbevolen voor alle kinderen op de leeftijd van 15 maanden. Voorlopig bestaat er nog geen vaccin tegen meningokokken B.

Het vaccin tegen meningokokken-meningitis A, C, W135 en Y is aangewezen voor reizigers die tussen eind december tot eind juni in de landen van de Afrikaanse meningitisgordel rondreizen, en er

• in nauw contact komen met de plaatselijke bevolking (o.a. reizen met openbaar vervoer, overnachten in guesthouses, bezoek aan vrienden of familie die er wonen);
• of er gedurende meer dan 4 weken verblijven.

Vaccinatie wordt ook aangeraden voor migranten die terugkeren naar hun land om er hun familie te bezoeken.

Vaccinatie is verplicht voor de bedevaarders naar Mekka (Haji en Umra) vanaf de leeftijd van 2 jaar.
Het vaccin moet 10 dagen voor de reis worden toegediend, en het blijft wettelijk 3 jaar geldig (verplicht 4-waardig vaccin).

Er zijn twee vaccins beschikbaar :

• Mencevax^TM ACW135Y (33 €). Dit vaccin op basis van capsulaire polysacchariden wordt onderhuids toegediend in één injectie. De bescherming is effectief vanaf dag 10. Hervaccinatie om de drie jaar is nodig voor wie naar risicogebied reist. Dit vaccin wordt in de regel niet toegediend voor de leeftijd van 2 jaar. Dit vaccin kan gebruikt wordt voor bedevaarders naar Mekka en voor reizigers vanaf 2 jaar die eenmalig of sporadisch tijdens het meningitisseizoen in de meningitisgordel verblijven. Vanaf begin 2013 zal dit vaccin waarschijnlijk niet meer beschikbaar zijn op de Belgische markt.

• Menveo^TM (52,6 €). Bij dit vaccin zijn de capsulaire polysacchariden geconjugeerd met een eiwit. Het wordt intramusculair toegediend in één injectie. De bescherming is effectief vanaf dag 10. De beschermingsduur is nog niet bekend, maar is zeker langer dan bij Mencevax. In de Verenigde Staten adviseert men hervaccinatie na 3 à 5 jaar, maar waarschijnlijk beschermt het vaccin langer.
  Dit duurdere vaccin beschermt waarschijnlijk ook beter. Het wordt aangeraden voor mensen die frequent in risicogebied reizen, voor expats en hun kinderen vanaf de leeftijd van 2 jaar en voor personen met immunodepressie of bij wie de milt is verwijderd.

  Vanaf het najaar 2012 zal hoogst waarschijnlijk een tweede geconjugeerd vierwaardig meningokokkenvaccin (Nimenrix^TM) beschikbaar zijn op de Belgische markt. Dit vaccin kan toegediend worden vanaf de leeftijd van 1 jaar (EMA-news 16/2/2012).

Zwangerschap is een relatieve contra-indicatie : bij een reëel risico kan evenwel toch gevaccineerd worden.
Lokale reacties zijn mogelijk, maar systemische reacties (bv. een koortsopstoot in de 24 uur na vaccinatie) zijn zeldzaam. Nevenwerkingen zijn goedaardig en van korte duur.

Rabiës (hondsdolheid)

Deze ziekte bestaat nog in tal van derde wereldlanden. Elke reiziger moet worden gewezen op het risico, en moet worden aangeraden geen dieren te strelen, ook geen onbekende huisdieren, en nooit dode dieren aan te raken.

In geval van een beet moet elke reiziger de nodige maatregelen nemen en zo snel mogelijk een arts raadplegen om het besmettingsrisico te evalueren.
Volgende maatregelen zijn in geval van een beet altijd en dringend vereist :
– overvloedig reiniging van de wonde met water en zeep gedurende 15 minuten;
– overvloedige spoelen;
– desinfectie (met een product op basis van jodium of ethanol 60-80°).

Het best contacteert de reiziger ook zijn reisbijstandsverzekering. In geval van een verdachte beet of bij twijfel zal soms de repatriëring geadviseerd worden.

• Preventieve vaccinatie geeft een beperkte bescherming. Zij wordt niet aanbevolen voor gewone toeristen gezien het beperkte besmettingsrisico.
  Preventieve vaccinatie wordt wel aangeraden voor:
  – personen met risicovolle activiteiten : zoals veeartsen, jagers, boswachters, archeologen, speleologen enz;
  – ietsers, joggers en trekkers;
  – reizen in landelijke gebieden met moeilijke verbindingen waar men niet kan beschikken over een vaccin (bereid op celcultuur) binnen de 24 uur (maximaal 4 dagen) noch over specifieke immunoglobulinen;
  – expats die vertrekken naar een tropisch of subtropisch land.
  Er zijn drie injecties nodig over een periode van 3 à 4 weken (dag 0, 7, 21 à 28). Een eenmalige herhalingsinenting wordt gegeven na 1 jaar of later. Dit schema is bedoeld voor de preventie van rabiës vóór blootstelling.
  Het vaccin kan sinds vorig jaar op voorschrift bij de apotheker worden verkregen : Rabipur^TM (Novartis Pharma - 46,4€ per dosis) en Vaccin Rabique Mérieux HDCV^TM (Sanofi Pasteur - 38,96 € per dosis).
  De preventieve vaccinatie wekt een immunologisch geheugen van lange duur op (minstens 20-30 jaar, waarschijnlijk levenslang). In geval van blootstelling krijgt men een snelle antilichaamrespons na twee bijkomende injecties met dezelfde vaccins.

• In geval van een bevestigde of verdachte besmetting blijft het aangewezen om zo snel mogelijk het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid (WIV) te contacteren om de nodige maatregelen te bespreken: toediening van specifieke immunoglobulinen en/of vaccinatie.
  Met de behandeling wordt het best binnen de 24 uren gestart. Ook na die periode (bv. omdat de patiënt gewacht heeft tot hij terug thuis is) kan behandeling nog zinvol zijn gezien de lange incubatieperiode.

• In geval van een verdachte beet bij iemand die preventief gevaccineerd werd, blijft een postexpositie profylaxe nodig. Het profylactisch schema dat een langdurig immunologisch geheugen opwekt, leidt tot een uitstekende immuunrespons na blootstelling aan rabiës met een vereenvoudigd schema van 2 injecties op dag 0 en dag 3. De specifieke immunoglobulinen zijn nooit meer nodig.

• In geval van een verdachte beet bij iemand die niet preventief gevaccineerd werd, worden volgende maatregelen genomen :
  – toediening van specifieke immunoglobulinen in en rond de wonde (dit moet gebeuren binnen 7 dagen na de eerste vaccindosis) plus vaccinatie in 5 dosissen op dag 0, 3, 7, 14 en 28;
  – indien geen immunoglobulinen beschikbaar zijn, gebruikt men een schema in 4 dosissen : dubbele dosis op dag 0, 1 dosis op dag 7en1dosis op dag 21, met controle van de antilichamen op dag 30.

Mazelen

De WGO Europa wil mazelen en congenitale rubella tegen 2015 elimineren.
In de loop van 2011 werden meer dan 28.000 gevallen van mazelen vastgesteld in Europa. Waarschijnlijk is dit aantal onderschat. In Frankrijk alleen al werden 16.000 gevallen geteld.
In België werden in 2011 579 gevallen geregistreerd, tegenover 40 in 2010 en 33 in 2009. Het ging om personen van alle leeftijden en over heel België. De meerderheid daarvan was niet gevaccineerd of had slechts één dosis van het vaccin gekregen. Van de 361 gevallen waarvan gegevens bekend zijn, werden er 93 in het ziekenhuis opgenomen. Bij 31 personen traden pulmonaire verwikkelingen op, waarvan één gevolgd werd door een septische shock, en één geval van encefalitis. Gelukkig overleed niemand.

In Afrika en in veel Aziatische landen blijft mazelen endemisch.

Elke reis is dan ook een uitgelezen gelegenheid om de bescherming tegen mazelen te controleren. Een volledige vaccinatie vereist twee dosissen (met een interval van minstens 4 weken tussen de twee dosissen). De eerste dosis blijft geldig ongeacht het tijdstip van toediening van de tweede dosis.

De Hoge Gezondheidsraad adviseert vaccinatie van alle kinderen op de leeftijd van 12 maanden, en een tweede dosis op de leeftijd van 11-12 jaar.

Men kan een eerste vaccindosis toedienen aan kinderen vanaf 6 maanden die naar een derde wereldland reizen of naar een Europees land waar een epidemie heerst. Het kind moet nadien het normale vaccinatieschema volgen (met 1 dosis op de leeftijd van 12 maanden en tenminste 4 weken na de extra-vaccinatie, en 1 dosis op 11-12 jaar).

Ook voor mensen die na 1/1/1970 zijn geboren, en die nooit gevaccineerd zijn of nooit de mazelen hebben gehad, worden twee dosissen van het MBR-vaccin aangeraden wanneer ze naar een risicoland reizen, met minimum één maand interval tussen beide dosissen.

Referenties :
– Consensus Wetenschappelijke Studiegroep Reisgeneeskunde 2011-2012.
- Measles in Belgium. Update on 16/01/2012. Dr Martine Sabbe & Dr Didier Hue. Public Health and Surveillance. ISP.
– Institut de Veille Sanitaire France. www.invs.sante.fr