Baarmoederhalskanker is wereldwijd één van de meest voorkomende kankers bij vrouwen. In België komt deze kanker bij vrouwen op de derde plaats. Jaarlijks worden wereldwijd ongeveer 0,5 miljoen nieuwe gevallen van invasieve baarmoederhals-carcinomen gediagnosticeerd. Ongeveer 4/5 van deze tumoren ontstaan in landen van de Derde Wereld.

Humaan papillomavirus

Het wetenschappelijk onderzoek over het humaan papillomavirus en baarmoederhalskankerpreventie is del aatste jaren in een stroomversnelling gekomen. Een kwart eeuw geleden werd voor het eerst de hypothese geformuleerd dat er een verband bestaat tussen baarmoederhalskanker en het humaan papillomavirus (HPV). Vandaag weten we dat het HPV een uitlokkende factor is in het ontwikkelen van baarmoederhalskanker. HPV infecties worden gevonden in bijna alle pre-invasieve letsels, de zogenaamde cervicale intra-epitheliale neoplasieën en in praktisch alle invasieve carcinomen.
Er zijn meer dan 100 genotypen van HPV bekend, waarvan er ongeveer 40 anogenitale infecties kunnen veroorzaken (of anogenitaal gelokaliseerd zijn). Op zijn minst 15 hiervan behoren tot de zg. “hoog risico types”. De twee meest voorkomende hoog risico types zijn HPV 16 en 18. Samen worden ze in meer dan 70% van de baarmoederhalskankers gevonden. Andere hoogrisico types zijn 45, 31 en 33.Deze top 5 types worden in verband gebracht met ongeveer 83 % van alle baarmoederhalskankers.Naast de oncogene of hoog-risico HPV-types, zijn er “niet-oncogene” types, zoals HPV type 6 en 11. Dit zijn “laag risico types” welke externe genitale wratten kunnen veroorzaken. Al deze HPV types worden seksueel overgedragen (ook overdracht mogelijk via niet-penetrerende seks). Gezien hunstijgend aantal worden ze beschouwdals de meest prevalente seksueel overdraagbare infectie wereldwijd.
Ongeveer 80 % van de vrouwen (ook in België) zal ooit worden bloot gesteldaan zo’n HPV infectie.
De piekprevalentie van genitale HPV infectie situeert zich kort na het begin van de seksuele activiteit.
De overgrote meerderheid van de infecties met HPV verloopt asymptomatisch en verdwijnt binnen 6 tot 18 maanden door immunologische klaring. Iets minder dan 1 % van deinfecties zal leiden tot de ontwikkelingvan baarmoederhalskanker.
Om baarmoederhalskanker te kunnen ontwikkelen moet er sprake zijn vaneen persisterende HPV infectie. Het tijdsinterval tussen de initiële infectie en de uiteindelijke invasieve kanker bedraagt minstens 10 tot 15 jaar.

HPV-testing

De reductie in mortaliteit en morbiditeit van baarmoederhalskanker in de geïndustrialiseerde wereld is te danken aan de baarmoederhalskanker screeningsprogramma’s (‘het uitstrijkje’). Door het uitstrijkje kunnen asymptomatische pre-cancereuze letsels opgespoord worden. Het uitstrijkje werd geïntroduceerd in dej aren ‘40. Sinds dien heeft door opportunistische en door georganiseerde screening een reductie van alle invasieve baarmoederhalskanker plaatsgevonden in de geïndustrialiseerde wereld. Met het uitstrijkje riskeert men echter een deel van de letsels te missen (5 à 40%, afhankelijk van de afnametechniek). Het toevoegen van HPV screeningstests bij de afname van een uitstrijkje zal dit risico op gemiste letsels sterk verminderen, maar nooit tot nul kunnen herleiden. Cytologische screening, al dan niet gecombineerd met HPV tests, is bovendien minder succesvol voor adenocarcinomen.

HPV-vaccin

Het zal binnenkort (2006-2007) ook mogelijk zijn om aan primaire preventie te doen, namelijk door te vaccineren tegen HPV, om zo HPV infecties te voorkomen en de ontwikkeling van HPV geassocieerde letsels tegen te gaan.
De afgelopen drie jaar zijn er meerdere prospectieve gerandomiseerde studies gepubliceerd over deze profylactische vaccins. De gebruikte vaccins waren ofwel monovalent (HPV 16), ofwel bivalent (HPV 16 en 18), ofwel tetravalent (HPV 16, 18, 6 en 11). Al deze studies toonden een substantiële reductie (90 %) van HPV infecties en HPV-geassocieerde letsels. Door een combinatie van hoog risico en laag risico HPV vaccin te gebruiken, wil men enerzijds kanker en zijn precancereuze letsels voorkomen, en anderszijds de genitale wratten.

Voordat een HPV vaccinatieprogramma succesvol kan zijn en geïmplementeerd kan worden, zal men nog met een aantal elementen rekening moeten houden.
De algemene kennis bij artsen en algemeen publiek over HPV en HPV transmissie ligt zeer laag; indien ooit een universeel vaccinatieprogramma overwogen wordt, zal hier zeker moeten aan gesleuteld worden.
Vermits het om een seksueel overdraagbare infectie gaat, dient men best voor de start van de seksuele activiteit met een vaccinatieprogramma te starten. Ook dit zal met de nodige informatiecampagnes gepaard moeten gaan.
Met de komst van enerzijds HPV vaccins gericht op preventie van baarmoederhalskanker en, anderzijds, HPV vaccins gericht op preventie van zowel baarmoederhalskanker als genitale wratten, zal eventueel ook de vaccinatie van adolescente jongens overwogen moeten worden.
De komst van HPV vaccins betekentniet dat de baarmoederhalskanker screeningsprogramma’s overbodig zouden zijn. Integendeel zelfs. Een potentiële impact van de HPV-vaccinatie op niveau van volksgezondheid zal zich in het beste geval pas na 10 of 15 jaar laten voelen. Ook de lange termijnbescherming van HPV-vaccins zal hierbij een belangrijke rol spelen.
Deze enkele elementen illustreren nu reeds dat beslissingen rond de introductie van HPV-vaccins inindustrie landen met de nodige discussies zullen gepaard gaan.