Een werkgroep van de Hoge Gezondheidsraad heeft eind 2004 de beschikbare wetenschappelijke literatuur over de pneumokokkenvaccinatie voor volwassenen bestudeerd. Op basis hiervan werd een nieuw advies geformuleerd dat ter goedkeuring voorgelegd werd aan de Hoge Gezondheidsraad (HGR).

• Streptococcus pneumoniae blijft de belangrijkste oorzaak van pneumonie. Bij 5 à 30% (afhankelijk van de bestudeerde populaties) van de pneumokokkenpneumoniën worden positieve hemoculturen gevonden. Pneumonie met bacteriëmie kent een mortaliteit van 10 tot 35%. Streptococcus pneumoniae is ook de tweede belangrijkste oorzaak van bacteriële meningitis met een mortaliteit van 30%. Zowel de incidentie als de mortaliteit van pneumokokkeninfecties ligt veel hoger vanaf de leeftijd van 65 jaar.
• Het in België beschikbare 23-valente pneumokokken polysaccharidevaccin bevat antigenen tegen 96,7% van de kapseltypes die in bloed en cerebrospinaal en pleuraal vocht geïsoleerd worden.

• Cijfers over de antibioticaresistentie van pneumokokken in België geven voor 2003 het volgende beeld : 13% van de stammen is resistent tegen penicilline (0,6% is hoogresistent, de rest van de stammen is intermediair gevoelig); 30,2% is resistent tegen tetracyclines; 36,1% tegen erythromycine en 0,5% tegen ofloxacine.
• De klinische doeltreffendheid van de pneumokokkenvaccins bij oudere personen is uitgebreid bestudeerd en geanalyseerd. Globaal genomen kan men op basis van de beschikbare effectiviteitsstudies niet uitsluiten dat het vaccin beschermt tegen pneumonie. Het beschermt zeker tegen 40 tot 60% van de invasieve pneumokokkeninfecties.
• Wat volwassenen met een onderliggende aandoening betreft, berusten de vaccinatie-aanbevelingen meestal op de verhoogde incidentie, morbiditeit en mortaliteit van invasieve pneumokokkeninfecties. Bij patiënten met een functionele asplenie (bv. Sikkelcelanemie) of met splenectomie ligt de incidentie van invasieve pneumokokkeninfecties bijvoorbeeld 100 keer hoger. De serologische respons na vaccinatie van deze patiënten is vergelijkbaar met die van gezonde proefpersonen, behalve in geval van een splenectomie in het kader van een lymfoom.

Hervaccinatie

Het 23-valente pneumokokkenvaccin leidt niet tot een cellulaire immuunrespons (T-cel immuniteit). Er treedt dus geen booster-effect op. Elke supplementaire dosis moet dus beschouwd worden als een hervaccinatie. Het gehalte antilichamen, specifiek voor elk kapseltype, vermindert progressief met de tijd. Het is momenteel onmogelijk om het minimaal vereiste aantal antilichamen dat bescherming biedt, vast te stellen. Bij de meeste volwassenen en oudere personen blijft het gehalte antilichamen na vaccinatie gedurende meer dan vijf jaar hoger dan voordien. Bij sommige patiënten met een onderliggende ziekte daalt het antilichamengehalte echter sneller. Er is ook sprake van meer secundaire effecten (meestal lokaal) bij hervaccinatie in de eerste jaren na een eerste vaccinatie. Sommige patiënten maken ook koorts (> 37,6°). Vermits deze nevenwerkingen matig en omkeerbaar zijn, wordt de hervaccinatie als veilig beschouwd na een periode van minimaal 3 jaar.

De huidige wetenschappelijke consensus stelt dat hervaccinatie met het 23-valente vaccin na drie tot vijf jaar aangewezen is bij patiënten met een verhoogd risico (splenectomie en funktionele asplenie) en na vijf tot zeven jaar voor patiënten met een onderliggende aandoening. Bij gebrek aan immunogeniciteits-en veiligheids-egevens wordt de aanbeveling voor revaccinatie boven 65 jaar momenteel beperkt tot een eenmalige toediening, best 5 à 7 jaar na de eerste vaccinatie.

Besluit

De pneumokokkenvaccinatie past in de preventieve taak van de huisarts. Het is de aangewezen persoon om de vaccinatie van de volwassenen te begeleiden. De huisarts kan op geregelde tijdstippen de vaccinatiestatus van elke volwassen patiënt opvolgen, bijvoorbeeld bij het opmaken van een medisch dossier of, voor de oudere patiënten, bij de jaarlijkse griepvaccinatie.