Bepaalde vaccins verliezen hun activiteit bij blootstelling aan temperaturen boven 8°C, nl. oraal geattenueerd poliovirusvaccin (Sabin), trivalent vaccin tegen mazelen, bof en rubella en vaccin tegen gele koorts.
De vaccins die een adjuvans bevatten, worden ernstig beschadigd door bevriezing, ondermeer DT, dT, DTPacellulair en «whole cell», geïnactiveerd poliovirusvaccin volgens Salk, Haemophilus influenzae type b-vaccin, hepatitis A en B-vaccins, pneumococcen- en influenzavaccins, en hun combinaties.
Mazelen- bof- en rubella-vaccins worden daarenboven geïnactiveerd door blootstelling aan het licht.

Vaccins moeten worden bewaard tussen 2 en 8°C.
De boven- en ondergrenzen waarbij beschadiging van de vaccins optreden zijn :
– temperatuur beneden 0,5°C gedurende één uur;
– temperatuur van 12°C gedurende 2 weken (1 week voor OPV) of 21 à 25°C gedurende 1 week (2 dagen voor OPV). Bevroren vaccins moeten worden vernietigd.
Bij vliegtuigreizen dienen vaccins in de handbagage te worden bewaard.

Praktische tips

2 à 8°C is de temperatuur van een goed functionerende koelkast (5° ± 3°C).
Het is aangewezen de vaccins te bewaren in het centrale gedeelte van de koelkast, en niet in de deur waar de temperatuurschommelingen veel groter zijn, en voldoende ver verwijderd van het koelelement achteraan (eventueel in een plastic doos).
Men bewaart best geen voedsel in deze koelkast omdat dit meebrengt dat de deur regelmatig geopend wordt.
Een studie uitgevoerd in Australië wees uit dat in 36% van de onderzochte koelkasten de temperatuur te laag (31%) of te hoog (5%) was.
Plaats een thermometer die de maximum- en minimum- temperatuur aangeeft naast de vaccins. Controleer regelmatig de thermometer en pas zo nodig de thermostaat aan. Wanneer men de koelkast ontvriest, wat voor sommige types best regelmatig gebeurt, moet men vanzelfsprekend voorzorgen nemen en de bewaarde vaccins ofwel in een andere koelkast plaatsen, ofwel in een isolerende doos met coolpacks die uit de frigo komen.
Om de temperatuur van de koelkast te stabiliseren kan het aangewezen zijn om de vrije ruimte op te vullen met flessen afgekoeld water.
Laat de vaccins in de koelkast liggen tijdens de consultatie. Vermijd vooral het klaarleggen van een aantal vaccins bij het begin van de consultatie.
De gelyofiliseerde vaccins zijn stabiel zolang de vaccins niet samengesteld zijn. Dit is de reden waarom monodoses onmiddellijk moeten worden gebruikt.
Tegen al deze regels wordt zo dikwijls gezondigd dat het verwonderlijk is dat er niet meer mislukkingen optreden na vaccinatie.

Transport

Teneinde een optimale doeltreffendheid van de vaccinatie te waarborgen, moeten tijdens het transport dezelfde regels van bescherming tegen belangrijke temperatuurschommelingen en licht gerespecteerd worden.
Om te vermijden dat de transporttijd van de vaccins te lang zou duren, bestaan er twee systemen. Sommige firma’s verzenden de vaccins per speciale drager. Andere hebben afspraken gemaakt met de Posterijen: de vaccins worden enkel gedurende de eerste helft van de week verstuurd in speciale postzakken met een fluorescerend etiket « Vaccins, dringend ». Het personeel van de post werd gesensibiliseerd om het transport van deze zakken snel te laten verlopen, zodat ze in de meerderheid van de gevallen hun eindbestemming bereiken binnen de 24 uur.
Indien de arts zou vaststellen dat er een te groot tijdsinterval is verlopen tussen verzending en aankomst van de vaccins (in normale omstandigheden: 2 dagen voor OPV; 1 week voor andere vaccins), dan is het veiliger deze vaccins niet te gebruiken en contact op te nemen met de producent.

Conclusie

Het nemen van de noodzakelijke voorzorgen bij bewaring en transport van vaccins kan mislukkingen na vaccinatie verder doen afnemen.

Bronnen :
– Jeremijenko A. et al. Improving vaccine storage in general practice refrigerators. Brit Med J. 1996; 312 : 1651-2.
– Folia Pharmacotherapeutica, Juli 1990 (Vol 17).
– Peter G. (ed.) et al. 1994 Red Book : Report of the Committee on Infectious Diseases pp. 12-18. Am Acad Pediatrics. Elk Grove Village.