Bij jonge kinderen is kinkhoest een ernstige ziekte, klassiek gekarakteriseerd door een paroxysmale hoest met een inspiratoire kreet (« cactus galli »), respiratoire distress en cyanose. Bij oudere kinderen en volwassenen is de ziekte aspecifiek en goedaardig en wordt de diagnose meestal niet gesteld. Noch de ziekte, noch een volledige vaccinatie geven een langdurige immuniteit, zodat recidieven of gevallen van kinkhoest bij gevaccineerden mogelijk blijven, evenwel met milde symptomen. Een partiële immuniteit kan ook aanleiding geven tot geattenueerde vormen.
Kinkhoest wordt veroorzaakt door een infectie ter hoogte van de luchtwegen met Bordetella pertussis, een gram-negatieve bacil. De mens is de enige natuurlijke gastheer en besmetting gebeurt via nauw contact met een ziek individu. Kinkhoest is zeer besmettelijk in het begin van de aandoening en is wereldwijd endemisch. De frequentie van de klassieke vorm van kinkhoest is grotendeels afhankelijk van de vaccinatietoestand van de bevolking. In België werd steeds een goede algemene vaccinatiepolitiek behouden, in tegenstelling tot sommige andere landen (b.v. Zweden, UK, Japan, Duitsland en Italië) waar, uit vrees voor de bijwerkingen van het vaccin, tijdelijk een verminderde immuniteit van de bevolking ontstond. Dit leidde tot een spectaculair snelle toename van de frequentie van ernstige vormen van kinkhoest bij kleine kinderen.

Bij adolescenten en volwassenen

Recent werd in de literatuur de aandacht gevestigd op het voorkomen van kinkhoest bij oudere kinderen en volwassenen in landen met een hoog vaccinatieniveau. Dit is te wijten aan de lage incidentie van de natuurlijke infectie en de vrij snelle daling van de postvaccinatie immuniteit die reeds drie jaar na een volledige primaire serie van 4 doses begint te dalen.
Boostervaccinaties werden tot nu toe niet gedaan omwille van de bijwerkingen.
Hoewel kinkhoest op oudere leeftijd goedaardig is, is vanuit epidemiologisch standpunt een correcte diagnose belangrijk, omdat, sinds het invoeren van de vaccinatie, het natuurlijk reservoir van de Bordetella pertussis niet meer het kind, maar de volwassene is geworden.
In een recente prospectieve studie bij 75 volwassenen van 18 jaar en ouder, die zich aanboden op de urgentiedienst van een ziekenhuis (in Nashville-USA) met een geschiedenis van aanhoudende hoest sinds meer dan 14 dagen, werd de diagnose van kinkhoest gesteld bij 16 patiënten (21%).
Allen, behalve één, hadden een correcte vaccinatie gehad tijdens hun eerste levensjaar en één had reeds kinkhoest doorgemaakt.
In een andere Amerikaanse studie bij 130 universiteitsstudenten met aanhoudende hoest werd een recente infectie met Bordetella pertussis gevonden in 26%.
De frequentie van milde vormen van pertussis is nog hoger bij familieleden van babies met een klassieke primaire vorm van kinkhoest. In de literatuur worden cijfers gevonden van 80%, waarvan echter twee derde subklinisch verlopen.

Diagnose

De diagnose van kinkhoest bij een volwassene wordt meestal niet gesteld. Kinkhoest staat immers nog steeds bekend als een typische kinderziekte.
Verder wordt de diagnose vaak niet overwogen indien de patiënt gevaccineerd is, en doordat het ziektebeeld veel milder verloopt. De bevestiging van een vermoeden van kinkhoest is meestal niet gemakkelijk.
Een positieve kweek van Bordetella pertussis is een bewijs voor de ziekte. De sensitiviteit van de kweek is hoog in het catarrale stadium, maar neemt snel af (tot slechts 10%) in de latere stadia. Een kweek wordt uitgevoerd door pernasale afname van materiaal uit de nasopharynx met een flexibele wattendrager die naar een gespecialiseerd laboratorium wordt verstuurd in een half-vaste Regan and Lowe transport bodem.
In tegenstelling tot kleine kinderen is bij volwassenen de nasopharyngeale kweek meestal negatief, ook omdat aan de diagnose vaak slechts wordt gedacht in de laat-paroxysmale stadia. Hierdoor is ook de typische lymfocytose niet meer terug te vinden. In de Nashville-studie werd geen enkele volwassene gevonden met een positieve kweek of met een lymfocytose en werden alle diagnoses gesteld op basis van serologische tests. Hoge waarden voor specifieke IgA en IgG zijn suggestief voor kinkhoest. Een diagnose gebaseerd op het resultaat van één enkel serumstaal is echter niet steeds accuraat. Beter, maar minder praktisch, is het onderzoek van een vroegtijdig en een convalescent staal.
Verbeteringen in de laboratoriumdiagnostiek worden verwacht.

Behandeling

Behandeling met erythromycine is aangewezen in alle acute gevallen, maar zal het ziekteverloop slechts in beperkte mate beïnvloeden indien laat gegeven. Het voorkomt wel verdere verspreiding van Bordetella pertussis. Na 5 dagen behandeling is de bacterie geëlimineerd.
Indien er in het betreffende gezin ook niet of onvolledig gevaccineerde kinderen tot en met 4 jaar of zwangere vrouwen die op het punt staan te bevallen aanwezig zijn, dan dient het hele gezin profylactisch behandeld te worden.

Besluit

Milde vormen van kinkhoest zijn vrij frequent bij volwassenen. Zij spelen een belangrijke rol in de transmissie van kinkhoest bij ongevaccineerde jonge zuigelingen.
Vaccinatie heeft tot nu toe de klassieke ziekte drastisch verminderd, zonder evenwel de infectie te supprimeren. Binnenkort zal het klassieke vaccin vervangen worden door het acellulaire vaccin, dat duidelijk veel minder bijwerkingen heeft en dat boostertoedieningen op latere leeftijd zal toelaten. Verdere studies zijn nodig om na te gaan of het nuttig is de infectie verder uit te roeien dank zij booster-vaccinatie.

Bronnen :
– Wright S.W, Edwards KM., Decker MD, Zeldin MH.
Pertussis infection in adults with persistent cough. Jama 1995; 273: 1044-1046.
– Mink CM, Cherry JD, Christenson P et al.A search for Bordetella pertussis infection in university students. Clin Infec Dis 1992; 14 : 464-471
– Sprauer MA, Cochi SL, Zell ER et al. Prevention of secondary transmission of pertussis in households with early use of erythromycin. Am J Dis Child 1992; 146 : 177-181